Robiąc zakupy wielokrotnie zdarza się sytuacja, kiedy chcąc zapłacić za towar słyszymy ze strony sprzedawcą prośbę aby zapłacić drobnymi lub możliwie zbliżonym banknotem. Czasem możemy także spotkać się ze stwierdzeniem, że nie sprzeda nam towaru ponieważ nie ma drobnych do wydania reszty. Czy takie zachowanie jest legalne i czy sprzedawca zawsze może odmówić nam sprzedania towaru?
Odmowa sprzedaży towaru/wydania reszty
W pierwszej kolejności można wspomnieć, że nieuzasadniona odmowa sprzedaży towaru może stanowić wykroczenie przeciwko interesowi konsumentów, co jest zagrożone karą grzywny zgodnie z treścią art. 135 kodeksu wykroczeń:
Art. 135. [Ukrywanie towaru lub odmowa jego sprzedaży]
Kto, zajmując się sprzedażą towarów w przedsiębiorstwie handlu detalicznego lub
w przedsiębiorstwie gastronomicznym, ukrywa przed nabywcą towar przeznaczony
do sprzedaży lub umyślnie bez uzasadnionej przyczyny odmawia sprzedaży takiego towaru,
podlega karze grzywny.
Czy jednak sytuacja, w której sprzedawca odmówi nam sprzedaży towaru z uwagi na brak możliwości wydania reszty jest uzasadniona i dopuszczalna? W świetle doktryny jak i stanowiska sądów – TAK.
Zgodnie z art. 535 Kodeksu cywilnego kupujący jest zobowiązany do zapłaty ceny. Brak szczegółowego określenia czy doprecyzowania przepisów może sugerować, że w idealnym przypadku, to kupujący ma dokładnie taką kwotę, jaka jest potrzebna na zakup danego towaru. Takie stanowisko zajmuje także Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów, wskazując że nie istnieje żaden przepis szczególny, który nakazywałby sprzedawcy wydać nam resztę. W interesie kupującego jest bowiem zapewnienie sobie odpowiednich banknotów/monet do zapłaty.
Sytuacja w której sprzedawca mógłby odmówić wydania reszty pojawia się tylko, gdy sami wyrazimy na to zgodę. Jest to często spotykane przez nas „mogę być winna grosika?”. Działa to także w drugą stronę, bowiem za zgodą sprzedawcy może mieć miejsce sytuacja, że i my nie zapłacimy całej ceny, jednak ten przypadek ma miejsce zdecydowanie rzadziej. Cc do zasady należy pamiętać, że strony umowy obowiązuje zasada swobody jej zawierania, a co za tym idzie zarówno kupujący jak i sprzedawca mogą negocjować warunki zawarcia umowy.
Są także sytuacje, w których sprzedawca jest zobowiązany do odmowy sprzedania towaru, a dotyczy to w szczególności sprzedaży alkoholu osobom niepełnoletnim i nietrzeźwym, a także sprzedaży tzw. energetyków dzieciom poniżej 18 roku życia.
Odmowa przyjęcia banknotów/monet
„Banknoty emitowane przez Narodowy Bank Polski są prawnym środkiem płatniczym
w Polsce” – taki napis widnieje nabanknotach istniejących w naszym systemie płatniczym. Oznacza to że każdy z tych banknotów (ale także monet wybijanych przez NBP) może służyć do uregulowania płatności. Sprzedawca nie może odmówić nam przyjęcia banknotu, chyba że jest on brudny, niekompletny lub poważnie uszkodzony. Należy jednak uważać, bowiem takie stwierdzenie jest subiektywną oceną sprzedawcy i o ile dla nas może być ten banknot w porządku, może mieć miejsce sytuacja, że sprzedawca uzna inaczej. Sprzedawca nie może odmówić przyjęcia płatności w monetach (nawet groszowych), jednak z naszej strony warto przed zawarciem umowy uprzedzić sprzedawcę o takim zamiarze i w miarę możliwości mieć taki np. woreczek z drobnymi odpowiednio opisany i policzony. Zaoszczędzimy tym samym nerwów zarówno sprzedawcy, jak i sami unikniemy negatywnej oceny lub ewentualnego niestosownego zachowania wobec siebie.
Rozmienianie pieniędzy
Czy sprzedawca jest zobowiązany do rozmienienia nam banknotu np. na monety? Z braku stosownego przepisu można przyjąć, że nie jest on do tego zobowiązany więc w każdym przypadku będzie to zależeć tylko od dobrej woli i możliwości danego przedsiębiorcy. Sposób w jaki podejdziemy do sprawy i zwrócimy się do sprzedawcy z taką prośbą, może mieć kluczowe znaczenie dla uzyskania przez nas wymiany pieniędzy.
Płatność tylko gotówką lub kartą?
Znowelizowana w 2021 r. ustawa z dnia 19 sierpnia 2011 r. o usługach płatniczych wprowadziła zakaz odmowy przyjmowania gotówki. W praktyce oznacza to, że sprzedawca nie może odmówić zawarcia umowy sprzedaży z uwagi na chęć zapłacenia za towar gotówką. O ile płatność kartą może być dla nas korzystniejsza z uwagi na brak konieczności noszenia ze sobą fizycznych monet lub banknotów, o tyle jako podstawową metodę płatności należy uznawać właśnie płatność znakami pieniężnymi emitowanymi przez NBP. Ponadto zakazane jest różnicowanie ceny w zależności od sposobu płatności.
Niniejszy zakaz przewiduje jednak kilka wyłączeń – możliwość zapłaty tylko w formie bezgotówkowej jest dopuszczalna w przypadkach np. działalności prowadzonej w sieci Internet lub w miejscu prowadzenia działalności bez obecności personelu (np. automaty, biletomaty) a także w czasie imprez masowych (jeżeli zamieszczono stosowną informację w regulaminie imprezy).
Odmowa zawarcia umowy może stanowić wykroczenie określone w przywoływanym na początku artykule 135 kodeksu wykroczeń.
Podsumowanie
Z braku szczególnych unormowań prawnych bądźmy czujni i przygotowani na różne sytuacje. Jeżeli chcemy płacić gotówką, zadbajmy w pierwszej kolejności o jej właściwą ilość, jeżeli nie jesteśmy pewni ceny lub jej wartość poznamy dopiero później, zapytajmy np. o możliwość płatności kartą. Obowiązek zapłaty dokładnej kwoty ciąży na nas. Fakt, że sprzedawca wychodząc naprzeciw oczekiwaniom kupujących zaopatruje się w banknoty, których używa do wydawania reszty jest jego przejawem uczciwości kupieckiej i chęci pozyskania klientów, jednak czasem i on napotka problem w szczególności z wydaniem reszty. Wzajemne zrozumienie sytuacji pozwoli uniknąć nieprzyjemnych kłótni i oskarżania się wzajemnego o to, kto powinien mieć ile gotówki i w kogo interesie jest pozyskanie właściwej kwoty.
09.05.2025